Waarom straffen vaak niet helpt en wat dan wèl werkt

Van oudsher is het eerste antwoord van volwassenen op ongewenst gedrag van kinderen: straffen. En soms werkt het ook. Maar vaak ook niet. Zeker bij pittige kinderen werkt het averechts. Hoe komt dat? En wat werkt dan wél?

Het idee achter straffen is dat kinderen eieren zullen kiezen voor hun geld. Als de straf niet meer opweegt tegen het voordeel van het gedrag, zal het kind ervoor kiezen om het ongewenste gedrag achterwege te laten. En soms werkt dat. En inderdaad: soms weegt het er wel tegenop en zal het kind een niet gewenste keuze maken 🙂

Toch werkt het ook heel vaak niet. En sterker nog, als het eenmaal niet werkt, worden de problemen steeds groter. Het uitvoeren van de straf geeft frustratie, aan beide kanten. Ouder en kind worden alleen maar verder van elkaar verwijderd. Ouders grijpen soms naar steeds strengere straffen, maar het gevolg is alleen maar meer conflicten.

Hoe komt dit? Omdat straffen het gebruik van dwang impliceert en daar houden kinderen niet van. Een pittig kind al helemaal niet. Jouw pittige kind heeft veel behoefte aan zelf bepalen.

Maar het grootste probleem is: het lukt het kind gewoonweg niet om het gewenste gedrag te vertonen. En als dat niet lukt, dan helpt straffen ook niet. Dan is er iets anders nodig. Het kind heeft onze hulp nodig i.p.v. straf.

Kinderen weten vaak wel wat mag en niet mag. Straf helpt daarom ook alleen bij kinderen, die dat begrijpen en hun eigen gedrag kunnen sturen. Het paradoxale is dat deze kinderen in feite geen straf nodig hebben. Een duidelijke uitleg en een goede communicatie (wederzijds respect, geven van een ik-boodschap, goed luisteren) zijn dan voldoende.

Een kind wil het namelijk graag goed doen. Hij of zij is er echt niet op uit om jou pijn te doen. Sterker nog, jouw kind heeft er zelf ook last van dat het zo gaat. Zeker weten. Dus je kind heeft hulp nodig om het goed te doen.

Natuurlijk mag je boos worden, dat is niet meer dan normaal in sommige situaties. En dat mag je ook laten merken. Maar hou het bij jezelf en verpak het in een ik-boodschap. Zorg dat er geen oordeel of afwijzing in doorklinkt.

En ja, je kind mag ook verantwoordelijkheid dragen voor zijn of haar gedrag. Dus laat ze in orde maken wat ze hebben aangericht in hun boosheid: opruimen, repareren, iets nieuws kopen, iets doen om het goed te maken, enz.

Maar daarna is de volgende vraag: wat heeft je kind nodig om het goed te doen? Of: wat kan ik anders doen om te zorgen, dat het kind een volgende keer wel kan dealen met de situatie? Hoe minder je de boosheid van je kind op jezelf betrekt en hoe meer je het kunt zien als een hulpvraag, hoe minder gefrustreerd je er zelf van wordt.

Het gaat er dus om, dat je leert zien wat er achter het gedrag van je kind zit. Welke onmacht er achter het gedrag van je kind schuilt. Misschien moet je haar helpen om te accepteren dat het niet gaat zoals ze had gewild, door erkenning te geven en even tijd te geven om te balen. Misschien moet je hem helpen om spanning te ontladen op een andere manier dan door ruzie te zoeken. Door een potje stoeien, boksen tegen de boksbal, trampoline springen of tikkertje te spelen buiten.

Dat brengt je in een positie, waarin je je kind optimaal kunt begeleiden. Je kind ervaart wel grenzen, maar ook de veiligheid van jouw aanwezigheid. Je begrip en je steun. Daarin kan je kind ontspannen en nieuwe dingen leren. Opvoeden is begeleiden. Je kind helpen bij zijn ontwikkeling, bij haar leerervaringen.

PS Heb jij een kind waarbij straffen niet werkt en de boel alleen maar erger maakt? Overweeg dan eens een Vip-dag. Aan de hand van een kenmerkenlijst breng je jouw kind in kaart. Vervolgens leer je dan hoe je jouw gedrag hier zodanig op kunt afstemmen, dat de problemen drastisch verminderen. Lees er hier meer over. 

Wat is jouw ervaring met straffen? Heb je opmerkingen of toevoegingen? Laat het hieronder weten. Ook fijn als je het artikel deelt met anderen 🙂 Dank je wel!

Straffen is niet nodig

Heb jij ook zo’n hekel aan straffen? Voel jij je onzeker of onhandig in het toepassen van straf? Dan heb ik goed nieuws voor je: opvoeden kan ook zonder straf. Het is zelfs effectiever als je doel is om je kinderen tot zelfverzekerde, eerlijke en aardige mensen te laten opgroeien.

Dat veel ouders worstelen met straf geven is eigenlijk niet meer dan logisch. Effectief straffen is niet eenvoudig. En het is ook niet raar als je weerstand hebt tegen straffen. Het is een vorm van macht uitoefenen, terwijl dat misschien helemaal niet de basis is van je opvoeding.

Wat is er mis met straffen? In de eerste plaats is effectief straffen heel moeilijk. Straffen is eigenlijk een vorm van negatieve conditionering. Een negatieve prikkel moet er toe leiden dat negatief gedrag niet meer voorkomt. Maar uit onderzoek blijkt dat conditionering alleen het juiste effect heeft, als de straf op het juiste moment, in de juiste dosis wordt gegeven. Omdat helemaal goed te doen, zou je eigenlijk een deskundige op gedragsgebied moeten zijn 😉

Straffen werken alleen als ze consequent toegepast worden. Maar hoe gaat het vaak in praktijk? Meestal straf je als ouder vrij impulsief,  vanuit boosheid. En als je boosheid dan over is, is het moeilijk vol te houden. Of je hebt een straf opgelegd, die niet uitvoerbaar blijkt. Of je vindt achteraf, dat je straf eigenlijk wel wat buitenproportioneel is. Kortom, het is moeilijk vol te houden.

Met straffen bevorder je dat goed gedrag afhankelijk is van jou als opvoeder. Het kind maakt het zich niet echt eigen, maar is bezig met de straf te ontlopen. Het zal eerder het ongewenste gedrag vertonen zodra er geen toezicht is. Het staat dus de groei naar zelfstandigheid in de weg. Het leren varen op je eigen innerlijk kompas.

Een belangrijk negatief aspect van straffen is de tegenreactie, die het straffen oproept bij je kind. Dat is niet altijd zichtbaar misschien, maar het gebeurt wel. Er zijn verschillende mogelijkheden.

Het kan zijn dat je straf verzet oproept, waardoor je in een steeds fellere machtstrijd terecht komt. Het wordt steeds moeilijker om jezelf te beheersen en bederft de sfeer in huis. Zowel jij als je kind lijdt daaronder.

Het kan ook zijn dat je kind zijn straf lijdzaam ondergaat. Maar een volgende keer zal hij nog slimmer proberen te zijn in het ontduiken van straf. Het leidt eerder tot liegen en onecht gedrag.

Of je kind geeft je gelijk en gaat denken dat hij slecht is. Hij verandert zijn gedrag om schuldgevoel te vermijden. Maar is dat wat je werkelijk wilt? Je kind een schuldgevoel geven? Het draagt inmers bij aan een negatief zelfbeeld. We willen graag dat ons kind begrijpt dat we het gedrag afkeuren en niet het kind zelf. Maar met straffen is dat lastig. Daar zit toch altijd een boodschap in van afkeuring.

Straffen zullen dus vaak niet effectief zijn én ze hebben veel negatieve bij-effecten. Reden genoeg om het niet meer te doen. Toch wil je natuurlijk wel reageren op ongewenst gedrag. Je wilt tenslotte graag een verandering in het gedrag bewerkstelligen. Maar hoe doe je dat zonder te straffen?

In de eerste plaats is het heel effectief om een ik-boodschap af te geven. Je vertelt concreet met welk gedrag jij moeite hebt en waarom. “Ik wil niet dat je door de winkel rent want daar hebben andere mensen last van. Ze schrikken van je of zijn bang dat je tegen hen opbotst. Ik wil graag dat je rustig met me meeloopt. Dan kun je me ook even helpen met de boodschappen, dat kun je vast wel”

Vervolgens is het belangrijk om je kind de consequenties van zijn gedrag te laten ervaren. Een logische consequentie. Bijvoorbeeld de janboel opruimen die hij heeft veroorzaakt, repareren of vervangen wat hij kapot heeft gemaakt, e.d. Maar ook kan het zijn, dat je je kind uit de kamer zet omdat hij anderen blijft lastigvallen of dat je je kind niet meeneemt met boodschappen doen omdat hij de vorige keer bleef rennen door de winkel.

Heel belangrijk om je kind duidelijk te vertellen welk gedrag je graag van hem ziet en waarom. Zodat hij of zij ook weet wat er van hem verwacht wordt. Soms “misdragen” kinderen zich, zonder dat ze zich dat bewust zijn omdat ze niet weten wat er van hen verwacht wordt.

De basis van deze aanpak is vertrouwen in je kind. Vaak is straf geven gebaseerd op angst. “Als ik nu niet optreed dan wordt het alleen maar erger”, denk je misschien. Maar echt, dat is niet waar.

Natuurlijk moet je wel reageren op het gedrag van je kind, maar het is niet waar dat je moet straffen om je kind iets te leren. Wees gewoon duidelijk naar je kind. Wat verwacht je en waarom. Heb vertrouwen en hou vol , zie alles als een leerproces van je kind. Dan help je je kind het beste.

Wil je echt leren hoe je opvoeden zonder straffen of belonen in praktijk brengt? Zodat het ook succesvol voor je is? Doe dan mee aan mijn onlineprogramma Stap voor stap een gelukkig gezin. Hier lees je er alles over.

Wat zijn jouw ervaringen met straf geven? Laat het hieronder weten aan me. En als je dit blog waardevol vindt voor anderen, wil je het dan voor me delen? Dank je wel!